Choroba Alzheimera jest najczęstszą przyczyną demencji (otępienia) — grupy objawów obejmujących zaburzenia orientacji, utratę pamięci, częste zmiany nastroju i trudności z mówieniem.W Polsce choruje około 150 tysięcy osób, większość z nich to ludzie starsi, więcej kobiet niż mężczyzn. W grupie wiekowej powyżej 65. roku życia choroba dotyczy mniej więcej jednej osoby na 20, a powyżej 80. roku życia - co piątej.

Rzadsza forma choroby Alzheimera, która zdarza się w niektórych rodzinach, dotyka ludzi znacznie młodszych, w wieku około 30-40 lat. Częściej występujące formy choroby wydają się mieć powiązania genetyczne, lecz nie istnieje tu pojedyncza mutacja genetyczna, jak ma to miejsce np. w mukowiscydozie.

W wyniku badań nad chorobą Alzheimera naukowcy wykryli gen podatności na tę chorobę kodujący apolipoproteinę E (ApoE). Wykazali, że ryzyko rozwinięcia się choroby w starszym wieku zależy przynajmniej częściowo od konfiguracji genów ApoE, jaka została przez daną osobę odziedziczona.

Pod uwagę brano również szeroki zakres przyczyn środowiskowych jako możliwych czynników wyzwalających chorobę u osób genetycznie do niej predysponowanych. ApoE odgrywa rolę w przemianie cholesterolu i chorobach serca - osoby z wysokim poziomem cholesterolu we krwi lub nadciśnieniem tętniczym oraz nałogowi palacze znajdują się w grupie podwyższonego ryzyka. Narażone są również te osoby, które przebyły uraz głowy lub uszkodzenie kręgów szyjnych. Badania nie potwierdziły popularnego mitu, że aluminium zwiększa ryzyko wystąpienia choroby. Aktywność umysłowa wyraźnie zmniejsza prawdopodobieństwo zachorowania.

Wielu starzejących się ludzi uskarża się na zaburzenia pamięci, lecz u osób z chorobą Alzheimera objawy te są bardziej nasilone, towarzyszy im często lęk, depresja i agresja słowna lub fizyczna. Jedną z pierwszych, charakterystycznych oznak choroby są problemy z zapamiętywaniem rzeczy nowych. Chorzy zapominają to, co się wydarzyło niedawno, natomiast nadal doskonale pamiętają zdarzenia sprzed lat. Trochę później zaczynają się trudności w dobieraniu słów i rozwiązywaniu podstawowych problemów. Mogą wystąpić zaburzenia mowy, takie jak mowa chaotyczna, długie przerwy w mówieniu i powtarzanie słów łub całych zdań. Osoby chore łatwo tracą poczucie czasu i orientację przestrzenną, gubią się nawet w dobrze im znanych miejscach.

W miarę rozwoju choroby codzienne czynności, takie jak ubieranie się, robienie zakupów i gotowanie, stają się niezmiernie trudne. Chorzy nie potrafią wykonać czynności, które rutynowo powtarzali codziennie przez łata, np. związanych z pracą zawodową. Coraz trudniej jest im nawiązać kontakt z otoczeniem. Stają się przygnębieni i tracą zainteresowanie światem, porzucają swoje zamiłowania i hobby, przestają przestrzegać powszechnie przyjętych zwyczajów, nie dbają o wygląd zewnętrzny ani o to, co myślą o nich inni.

Choroba Alzheimera nie jest jedyną przyczyną zaburzonej orientacji u starszych ludzi. Objawy otępienia mogą również być wywoływane przez zaburzenia krążenia mózgowego, udar i zażywanie niektórych leków. W razie wystąpienia opisanych wyżej objawów chory powinien odwiedzić lekarza, który oceni jego stan, postawi diagnozę i rozpocznie leczenie.

Choroba Alzheimera została po raz pierwszy opisana w 1907 roku przez niemieckiego neurologa Aloisa Alzheimera. Atakuje struktury mózgu odpowiedzialne za myślenie, szczególnie hipokamp, jeden z ośrodków pamięci.

Badania mózgów osób chorych wykazały obecność nieprawidłowej substancji białkowej zwanej amyloidem, tworzącej tzw. płytki starcze. Odkładający się w mózgu amyloid powoduje zanikanie neuronów.

Ze stuprocentową pewnością chorobę Alzheimera można rozpoznać jedynie po śmierci, oglądając próbki mózgu pod mikroskopem. Jednak duże prawdopodobieństwo prawidłowej diagnozy dają badania neuropsychiatryczne i tomografia komputerowa, podczas której lekarz jest w stanie zobaczyć m.in. zmniejszenie tkanki mózgowej i powiększenie komór wypełnionych płynem mózgowo-rdzeniowym.

W chorobie Alzheimera obserwuje się spadek stężenia acetylocholiny, produkowanego przez komórki nerwowe neurotransmitera, czyli substancji chemicznej, która przenosi informacje między nerwami. W przywróceniu prawidłowego stężenia acetylocholiny mogą pomóc leki, m.in. donepezil (Aricept,Yasnal, Dopenex), riwastygmina (Exelon) i galantamina (Reminyl). Leki te, jeśli zacznie
się je przyjmować na wczesnym etapie choroby, mogą u niektórych pacjentów spowolnić lub okresowo zatrzymać jej pogłębienie. Wydaje się też, że dzięki nim chorzy przejawiają większą chęć uczestniczenia w życiu rodzinnym i odzyskują zainteresowanie światem.

Stan części chorych pomagają poprawić uzupełniające metody leczenia, przede wszystkim muzykoterapia, poza tym hydroterapia, aromaterapia i dieta z wysoką zawartością witamin A, C, E i selenu.

Od lat trwają prace nad lekiem na chorobę Alzheimera. Zainteresowanie naukowców skupia się obecnie na dwóch białkach, które prawdopodobnie odgrywają ogromną rolę w zaburzeniach struktury nerwów i tworzeniu się złogów amyloidowych.

Pierwsze białko, zwane tau, odpowiada za utrzymanie prawidłowej budowy nerwów; dzięki niemu mogą przenosić informacje. Drugim białkiem jest beta-amyloid tworzący rdzeń złogów amyloidu. Trwają testy nad szczepionką zawierającą pewien rodzaj beta-amyloidu (nie wszystkie są równie szkodliwe), która miałaby za zadanie wywołać ochronną reakcję układu odpornościowego. Jeśli okaże się ona wystarczająco silna, być może będzie w stanie zapobiegać powstawaniu złogów amyloidu.