asdasd
baza artykułów medycznychartykuły medyczne

Organy szczątkowe u ludzi



Organami szczątkowymi zwykło się nazywać takie elementy anatomiczne żywego organizmu, które nie pełnią już żadnej znaczącej funkcji w jego egzystowaniu. Pojęcie to jest jednak dość żywo dyskutowane na światowych forach medycznych i biologicznych. Nie ma bowiem jednoznacznej definicji ewolucyjnej szczątkowości. Organy, w których jedni widzą niepotrzebną pozostałość po przodkach, dla innych są tematem dysput na temat przydatności pozornie niespełniających żadnej funkcji elementów organizmu. Wyłaniają się w ten sposób co najmniej trzy znaczenia pojęcia organów szczątkowych. Po pierwsze – organy szczątkowe rozumiane są jako kompletnie nieprzydatne elementy anatomiczne, które nie spełniają już żadnej roli w życiu organizmu. Po drugie – sens istnienia tych organów można interpretować jako pewien przeżytek, który jednak spełnia, jeśli nie wszystkie, to przynajmniej jakąś część funkcji z tych pierwotnie mu przypisanych. Po trzecie wreszcie – szczątkowość może ujawniać się w formie przystosowywania się organów do nowej roli, dany narząd będzie wówczas służył innym celom niż u przodka.

Nie trzeba wielkiego wysiłku, by na swoim ciele znaleźć kilka takich narządów. Po co mężczyznom sutki? Wiadomo, że u kobiet sutek jest gruczołem mlekowym i służy do karmienia potomstwa. Mężczyzna takich funkcji spełniać przecież nie musi. Co więcej – nawet miliony lat temu samczy przedstawiciel człekokształtnych nie potrzebował sutka. Nie do końca naukowcy są dziś przekonani co do znaczenia tego narządu u mężczyzny. Wiadomo tylko, że organ ten należy do stref erogennych. Poza tym, jak twierdzą niektórzy naukowcy, jest to sprawa genów i ewolucji. Jeżeli osobnik rodzaju ludzkiego dzieli z obiema płciami część podstawową genów – a w części tej zapisany jest rozwój sutków – to nie ma powodu zmieniać ich struktury. Taki proces za dużo, w sensie ewolucyjnym, kosztowałby osobnika męskiego. Męski sutek jest neutralny, zatem nie ma potrzeby ewolucyjnych zmian w tym zakresie.

Za kolejny przykład organów szczątkowych niech posłuży ząb mądrości. Ósemka, trzeci ząb trzonowy dla wielu jego posiadaczy jest powodem niejednej nieprzespanej nocy. Co gorsza – zębów takich możemy mieć cztery a pożytku z nich żadnego. Dlaczego ząb mądrości boli przy wyrzynaniu? Ponieważ nie ma miejsca w jamie ustnej na jego wzrost. Ósemka jest doskonałym przykładem organu zupełnie nieprzydatnego w życiu człowieka. U większości naczelnych trzeci trzonowiec występuje, spełnia on jednak określone funkcje. Współczesny człowiek nie musi przegryzać tak twardego pożywienia, jakim raczyli się nasi przodkowie. Dlatego szczęki człowieka stają się coraz mniejsze, nie ma w nich miejsca na dodatkowy ząb. Wygląda na to, że zęby mądrości zanikną w toku ewolucji. Wskazuje na to rosnąca liczba osób, którym zęby te w ogóle nie pojawiają się.

Kość ogonowa, zwana też kością guziczną, stanowi ostatni odcinek ludzkiego kręgosłupa. Ssakom ogon służy do utrzymywania równowagi, do poruszania się. Ludziom narząd ten jest już zupełnie niepotrzebny, choć zdarzają się nieliczne przypadki narodzin człowieka z ogonkiem. Obecnie kość guziczna stanowi miejsce zaczepienia mięśni odbytniczych. Ciekawym wydaje się fakt, że u poszczególnych ludzi kości guzicznych może być różna liczba.

Bez wyrostka robaczkowego człowiek może funkcjonować i rzeczywiście mnóstwo osób bez niego żyje. Według powszechnych opinii nie potrzebujemy wyrostka robaczkowego. Jednakże co jakiś czas dochodzą nas głosy z różnych kręgów medycznych, że organ ten jest niedocenionym elementem anatomicznym ludzkiego organizmu. Ostatnie doniesienia amerykańskich uczonych wysuwają nową tezę na temat funkcji wyrostka robaczkowego, który to rzekomo ma pełnić funkcję magazynowania potrzebnych bakterii. Te ostatnie, gromadzone miałyby być w wyrostku robaczkowym na czas stanów chorobowych. Wówczas bakterie miałyby się uaktywniać, by wspomóc organizm cierpiący na ich niedobór. Naukowcy tłumaczą też pojawianie się zapalenia wyrostka robaczkowego. Kilka wieków temu, gdy warunki sanitarne były nieporównywalnie gorsze od tych dzisiejszych, organizm ludzki często korzystał z magazynowanych bakterii. Współcześnie, mając dostęp do czystej wody i żyjąc w sterylnych warunkach, skazujemy wyrostek robaczkowy na funkcjonalny niebyt. Dlatego wyrostek uaktywnia się nieraz stanami zapalnymi, które kończą się usunięciem organu.

Organów szczątkowych i tajemnic z nimi związanych jest znacznie więcej, niż tych wyżej opisanych. Organizm ludzki w toku ewolucji przystosowuje się do nowych warunków funkcjonowania. Ostatni przykład daje nam do zrozumienia – nierzadko dość boleśnie – że fascynująca historia ludzkości dzieje się niemalże na naszych oczach.

opublikował: david